«Қуръон китоби аслист – як забон, ҳарф ва қироат. Дар он барои тафсири инсонӣ ё
тарҷумаи таҳрифшуда ҷой нест… Аз ҳар хонае дар рӯи замин як нусхаи Қуръонро
гирифта, бовар дорам, ки миёни онҳо заррае тафовуте намеёбед».
Я получил это утверждение от своего друга. Он проводил сравнение текста Священного
Корана с текстом Инджила/Библии. Существует 24 тысячи древних рукописей Инджила,
отличающихся незначительными вариациями, когда всего несколько слов разнятся между
собой. Хотя все сюжетные линии и идеи одинаковы в каждом из 24-х тысяч рукописей, в
том числе об Исе аль Масихе, выкупившем нас из плена греха своей смертью и
воскрешением, часто можно услышать утверждения, подобные к словам моего друга, что
Коран не имеет ни единой вариации. Это подается как превосходство Корана над
Библией и свидетельство его чудотворной защиты. Но что Хадисы говорят о создании и
составлении Корана?
Ман ин изҳоротро аз дӯстам гирифтам. Ӯ матни Қуръони каримро бо матни Инҷил/Библия
муқоиса кардааст. 24 000 дастнависи қадимии Инҷил ҳаст, ки тафовутхои ночиз доранд,
яъне танхо чанд калима аз ҳамдигар фарқ мекунанд. Ҳарчанд дар ҳар як 24 000 нусхаи
дастнавис, аз ҷумла дар бораи Исои Масеҳ, ки бо маргу эҳёи худ моро аз асорати гуноҳ
раҳоӣ дод, хатти сюжет ва ғояҳо якхела мебошанд, аксар вақт чунин гуфтаҳоро шунидан
мумкин аст, ки дӯсти ман дар бораи Қуръон мегӯяд, ки он нусхаи он аз дигар нусхаҳо фарқ
надорад. Ин ҳамчун бартарии Қуръон бар Библия ва далели муҳофизати муъҷизаосои он
муаррифӣ мешавад. Аммо ҳадисҳо дар бораи Қуръон чӣ мегӯянд?
Қуръон аз Паёмбар то Халифаҳо
Умар ибни Хаттоб ривоят мекунад:
Саҳеҳ ал-Бухорӣ 2419: Китоби 44, ҳадиси 9
Ман шунидам, ки Ҳишом ибни Ҳаким ибни Ҳизом сураи Фурқонро чунон мехонад, ки аз
хониши ман фарқ мекунад. Расули Худо (ﷺ) ба ман инро (ба тарзи дигар) омӯзонд.
Пас, аз (дар намоз) бо ӯ ҷанҷол карданӣ будам, аммо мунтазири тамом кардани ӯ шудам
ва либосашро ба гарданаш бастам ва аз он гирифта ба назди Паёмбари Худо (ﷺ)
овардам ва гуфтам: «Шунидам, ки ӯ сураи Ал-Фурқонро на он тавре ки шумо ба ман
омӯзондаед, мехонд. Паёмбар (ﷺ) ба ман фармуд, ки ӯро озод кунам ва аз Ҳишом
хост, ки онро бихонад. Ҳангоме ки ин суханро хонд, Расули Худо (ﷺ) фармуд: «Ин тавр
нозил шудааст». Баъд аз ман хоҳиш кард, ки онро хонам. Чун хондам, гуфт: «Ин тавр
нозил шудааст. Қуръон ба ҳафт навъ нозил шудааст, пас онро он гуна бихон, ки бароят
осон гардад».
Ибни Масъуд гуфтааст:
Шунидам, ки шахсе оятеро (Қуръон) ба тарзе қироат мекунад ва шунида будам, ки
Паёмбар ҳамон оятро ба тарзи дигар мехонд. Пас ӯро назди Паёмбар (ﷺ) бурдам ва
дар ин бора хабар додам, вале дар чеҳрааш нишонаи норизоятиро дидам ва он ҳазрат
Саҳеҳ ал-Бухорӣ 3476: Китоби 60, ҳадиси 143
(ﷺ) фармуд: Ҳар дуи шумо ҳақ ҳастед, ихтилоф накунед, зеро қавмҳои пеш аз шумо
ихтилоф доштанд, аз ҳамин сабаб нобуд карда шуданд».
Ин ду порча аз он шаҳодат медиҳанд, ки дар замони ҳаёти ҳазрати Муҳаммад (ﷺ) чанд
тарзи қироати Қуръон буданд, ки аз ҷониби Муҳаммад (ﷺ) истифода ва тасдиқ
шудаанд. Пас аз марги ӯ чӣ шуд?
Абу Бакр и Коран
Зайд ибни Собит ривоят кардааст:
Саҳеҳ ал-Бухорӣ 4986: Китоби 66, ҳадиси 8
Ҳангоме ки аҳли Ямома (яъне чанд ёрони Паёмбар, ки бо Мусайлима ҷангиданд) кушта
шуданд, Абубакри Сиддиқ кас фиристода, маро даъват намуд. (Наздик шудам) ва дидам,
ки Умар ибни Хаттоб дар пахлуяш нишастааст. Пас, Абубакр (р) ба ман гуфт: Умар (р)
назди ман омад ва гуфт: Дар рӯзи ҷанги Ямома дар миёни қориҳо (яъне онҳое, ки
Қуръонро аз ёд медонистанд) талафот хеле зиёд буданд, ва ман метарсам, ки дар байни
қориҳои Куръон дар дигар майдонхои набард метавонад талафоти хеле вазнинтар бошад,
ки дар натиҷаи он як кисми зиёди Куръон аз даст меравад. Бинобар ин, ман ба ту
(Абубакр) пешниҳод мекунам фармон диҳӣ, ки матни Қуръон навишта шавад. «Чӣ тавр
шумо метавонед он чиро, ки Расули Худо (ﷺ) накардааст, бикунед?» – ба Умар гуфтам
ман. Умар гуфт: Савганд ба Худо, ин накшаи нек аст. Абубакр ба ман гуфт: «Умар ба гап
даровардани маро давом дод, ки маро ба нақшаи ӯ пайравӣ кунам, то даме ки Худо
диламро ба он кушод ва ман ба манфиати нақшае, ки Умар пеш аз ман фаҳмида буд, дарк
кардам.
«Ту як ҷавони доно ҳастӣ ва мо ба ту шубҳае надорем, ва ту ваҳйи илоҳиро барои Расули
Худо (ﷺ) навиштаӣ. Пас шумо бояд (пораҳои ҷудогонаи) Қуръонро пайдо кунед ва
онҳоро дар як китоб ҷамъ кунед.” Савганд ба Худо, агар ба ман фармон мешуд, ки кӯҳеро
бикӯчонам, барои ман аз фармони гирдоварӣ кардани порчаҳои Қуръон душвории камтар
медошт. Сипас ман ба Абубакр (р) гуфтам: «Он чи Расули Худо (ﷺ) накарда буд, ту чӣ
гуна мекунӣ?». Абубакр (р) гуфт: Савганд ба Худо, ин рисолати шоиста аст. Абубакр (р)
давом дод, ки маро ба қабули нақшаи ӯ ташвиқ кард, то он гоҳ ки Худованд дили маро
барои қабули ин рисолат кушод, чунон ки пештар дилҳои Абубакр ва Умарро боз карда
буд. Пас ман ба ҷустуҷӯи порчаҳои Қуръон сар кардам ва сабтҳои онро дар пояҳои хурмо,
сангҳои тунуки сафед ва инчунин аз даҳони одамоне, ки онро аз ёд медонистанд,
ҷамъоварӣ кардам, ва то ояти охирини сураи Тавбаро аз Абӯхузайми Ансорӣ пайдо
кардам, ва ман онро ҷуз ӯ дар касе надидам. Оят мефармояд: «Ба дурустӣ, ки паёмбаре аз
худатон назди шумо омад. Вақте ки шумо ягон осеб мебинед ё ба душворӣ дучор
мешавед, ӯро андӯҳгин мекунад… (то охири сураи Бароа (Ат-Тавба) (9.128-129))
Дастнависҳои мукаммали Қуръон дар назди Абубакр (р) то маргаш боқӣ монданд, сипас
бо Умар то охири умр ва баъд ба Ҳафса духтари Умар.
Дар ин замон Абубакр халифа буд, ки пас аз Муҳаммад (ﷺ) буд. Дар ин порча
омадааст, ки Муҳаммад (ﷺ) ҳеҷ гоҳ матни Қуръонро ба меъёр наовардааст ва чунин
дастуре ҳам надодааст. Аз миёни касоне, ки Қуръонро аз ёд медонистанд, дар набардҳо
талафоти зиёд ба назар мерасид, аз ин рӯ, Абубакр ва Умар (ки халифаи дуввум шуданд)
Зайдро мутақоид карданд, ки ба ҷамъоварии матни Қуръон аз сарчашмаҳои гуногун сар
кунад. Зайд дар ибтидо бо ин ақида мухолиф буд, зеро Муҳаммад (ﷺ) ҳеҷ гоҳ зарурати
ба меъёр даровардани матнро зикр накардааст. Чунон ки дар ҳадиси зерин омадааст, ӯ ба
пайравонаш омӯзондани Қуръонро ба чанде аз ёронаш вогузор кардааст.
Масрик гуфт:
Саҳеҳи Бухорӣ 4999: Китоби 66, Ҳадиси 21
Абдуллоҳ ибни Амр Абдуллоҳ ибни Масъудро зикр карда гуфт: «Ман ин шахсро ҳамеша
дӯст медорам, зеро шунидам, ки Паёмбар (ﷺ) мегуфтанд: «Қуръонро аз чаҳор нафар
бигиред: Абдуллоҳ ибни Масъуд, Солим, Муод ва Убай ибни Каъб».
Аммо пас аз даргузашти Паёмбар (ﷺ) миёни саҳобагон дар мавриди тафовут дар
қироати Қуръон ихтилоф пайдо шуд. Дар ҳадиси дар поён овардашуда дар бораи ихтилоф
аз боиси сураи 92:1-3 (Ал-Лайл) сухан меравад.
Иброҳим гуфтааст:
Истинод ба нусхаи арабӣ: Китоби 65, ҳадиси 4944
Ёрони Абдуллоҳ (ибни Масъуд) назди Абудардо омаданд (ва пеш аз он ки ба хонааш
расиданд), ӯ онҳоро ҷустуҷӯ кард ва онҳоро ёфт. Пас аз онон пурсид: Кадоме аз шумо
(Қуръонро) чунон хонда метавонад, ки Абдуллоҳ онро мехонад? Гуфтанд: «Ҳамаи мо».
Гуфт: Кадоме аз шумо онро ёд медонад? Ба Алкама ишора карданд. Сипас аз Алкама
пурсид: Оё шунидаӣ, ки Абдуллоҳ ибни Масъуд сураи Лайлро чӣ гуна мехонад? Алкама
гуфт: Савганд ба марду зан. Абудардо гуфт: «Ман гувоҳӣ медиҳам, ки ман шунидам, ки
Паёмбар (ﷺ) айнан ҳамин тавр мехонад, аммо инҳо мехоҳанд, ки ман чунин бихонам:
«Ва савганд ба зоте, ки марду занро биёфарид, аммо савганд ба Худо, ки талаби онҳоро
пайравӣ нахоҳам кард”.
Истиноди вебсайти USC-MSA (бо забони англисӣ): Ҷилди 6, Китоби 60, Ҳадиси 468;
Ҳозир дар Қуръон варианти дуввуми хондани сураи Ал-Лайл 92:3 низ ҳаст. Ҷолиби диққат
аст, ки Абдуллоҳ, яке аз чаҳор қориҳои муътабари Қуръон ва Абудардо, ки аз ҷониби
Паёмбари Худо Муҳаммад (ﷺ) интихоб шудаанд, вариантҳои мухталифи ин оятро
тиловат карда, ҳеҷ варианти дигарашро истифода бурдан намехостанд.
Ҳадиси зерин нишон медиҳад, ки маҳалҳои зиёди ҷаҳони исломӣ вариантҳои он қадар
фарқкунандаи қироатро пайравӣ менамуданд, ки аз куҷо будани қироаткунандаи
Қуръонро аз рӯи қироаташ муайян кардан мумкин буд. Дар порчаи зер Ироқӣ аз Куфа дар
қироати сураи 92:1-3 Абдуллоҳ ибни Масъудро пайравӣ кардааст.
Алкама гуфт:
Ман бо Абудардо вохурдам ва ба ман гуфт: ту аз кадом кишвар ҳастӣ? Гуфтам: Ман аз
сокинони Ироқ ҳастам. Боз гуфт: кадом шахр? Гуфтам: Шаҳри Куфа. Боз гуфт: Оё мувофиқи
қироати Абдуллоҳ ибни Масъуд қироат мекунӣ? Ман гуфтам, ки бале. Фармуд: Ин оятро
бихон (қасам ба шаб, ки заминро фаро мегирад). Ва ин тавр хондам: (Савганд ба шаб, чун
заминро бипӯшад, савганд ба рӯз, ки соф мешавад, савганд ба зоте, ки марду занро
офарид). Он ҳазрат хандид ва гуфт: Ман шунидам, ки Расули Худо (ﷺ) чунин қироат
мекард.
Саҳеҳи Муслим 824 в: Китоби 6, Ҳадиси 346
Ибни Аббос гуфт:
Умар гуфт: «Убай беҳтарини мо дар тиловат (Қуръон) буд, вале мо баъзе аз он чиро, ки ӯ
мехонад, истисно мекунем». Убай мегӯяд: Ман инро аз даҳони Паёмбари Худо (ﷺ)
гирифтам ва намегузорам, ки ҳеҷ чиз истисно шавад. Аммо Худованд мефармояд: «Мо ҳеҷ
кадоме аз оятҳои худро лағв намекунем ё фаромӯш намекунем, балки онро бо чизе беҳтар ё
монанди он иваз мекунем». 2.106
Саҳеҳи Бухорӣ 5005: Китоби 66, Ҳадиси 27
Агарчи Убай «беҳтарин» қории Қуръон ҳисобида мешуд (Ӯ яке аз онҳое буд, ки пештар
Муҳаммад (ﷺ) алоҳида қайд мекард), дигар намояндагони ҷамоат бахше аз матни
истифодакардаи ӯро истисно карданд. Дар бораи он ки чиро бояд бекор кард ва чиро не,
ихтилоф ба миён омад. Ихтилофҳо дар мавриди хондан ва барҳам додани вариантҳо
боиси ташаннуҷ дар ҷамоат гардид. Дар ҳадиси поён нишон дода шудааст, ки ин мушкилӣ
чӣ гуна ҳал шудааст.
Халифа Усмон ва Қуръон
Сахих аль-Бухари 4987: Книга 66, Хадис 9
Анас ибни Молик ривоят кардааст:
Ҳузайфа ибн ал-Ямон замоне назди Усмон омад, ки мардуми Шом ва мардуми Ироқ
барои забт кардани Арманистон ва Озарбойҷон ҷанг мекарданд. Ҳузайфа (р) аз ихтилоф
дар қироати Қуръон (дар миёни сокинони Шом ва Ироқ) хавф дошт, бинобар ин ба Усмон
гуфт: Эй пешвои муъминон! Наҷот диҳед ин мардумро пеш аз он ки дар Қуръон ихтилоф
кунанд, ҳамчунон ки яҳудиён ва насрониён пеш аз ин кардаанд. Пас Усмон (р) ба Ҳафса
паём фиристод: «Нусхаҳои Қуръонро ба мо бифирист, то нусхаҳои дақиқи маводи
Қуръонро эҷод кунем ва дастхатҳоро ба ту баргардонем». Ҳафса дастнависҳоро ба Усмон
фиристод. Сипас Усмон ба Зайд ибни Собит, Абдулло ибни Зубайр, Саид ибни Ос ва
Абдураҳмон ибни Ҳорис ибни Ҳишом фармуд, ки дастнависҳоро ба нусхаҳои аниқ
нусхабардорӣ кунанд. Усмон ба се қурайшӣ гуфт: «Агар бо Зайд ибни Собит дар ягон
нуктаи Қуръон мухолифат кунед, онро бо лаҳҷаи Қурайш бинависед, ки Қуръон ба забони
онҳо нозил шудааст». Ин корро карданд ва чун нусхаҳои зиёде ба вуҷуд омад, Усмон
дастхатҳои аслиро ба Ҳафса баргардонд. Усмон ба ҳар як вилояти мусулмонон як нусхаи
он чизеро, ки навиштаанд, фиристод ва фармуд, ки тамоми маводи дигари қуръонӣ, хоҳ
пораҳои дастнавис ва хоҳ нусхаи комил, сӯзонида шаванд.
Саҳеҳ ал-Бухорӣ 4987: Китоби 66, ҳадиси 9
Аз ҳамин сабаб ҳозир вариантҳои хондан вуҷуд надоранд. Ин на аз он сабаб буд, ки
паёмбар Муҳаммад (ﷺ) танҳо як нусхаи матнро гирифтааст ва ё истифода кардааст (ин
дуруст нест, зеро ҳафт нусхаро истифода кардааст) ва на барои он буд, ки нусхаи
муътабари Қуръонро гирд овардааст. Не. Дар асл, агар шумо дар интернет “қироатҳои
гуногун”-ро дар онлайн-сунна ҷустуҷӯ кунед, 61 ҳадисро меёбед, ки дар бораи қироатҳои
мухталифи Қуръон баҳс мекунанд. Куръони имрӯза вариант надорад, зеро Усмон
(халифаи сеюм) яке аз вариантхои кироатро гирифта таҳрир карда, хамаи нусхахои
дигарро сӯзондааст. Ҳадисҳои зерин нишон медиҳанд, ки ин нашр дар Қуръони карим, ки
имрӯз дорем, чӣ гуна ҳифз шудааст.
Ибни Аббос гуфтааст:
Умар (р) гуфт: «Метарсам, ки пас аз муддати тӯлонӣ мардум гӯянд: «Мо дар китоби
муқаддас оятҳои раҷмаро (сангсор кардан) намеёбем» ва аз ин рӯ метавонанд Фарзро, ки
Худо нозил кардааст, тарк карда гумроҳ шаванд. Ба дурустӣ, ман тасдиқ мекунам, ки
муҷозоти Раҷам бар ҳар касе амалӣ карда мешавад, ки дар ҳоли издивоҷ ба равобити
ҷинсии ҳаром машғул мешавад, ва ин ҷиноят ба воситаи шоҳидон, ҳомиладорӣ ё
эътирофи гуноҳ собит мешавад». Суфён афзуд: «Ман ин ҳикоятро ҳамин тавр дар ёд нигоҳ
доштаам. Умар (р) афзуд: «Бешубҳа, Расули Худо (ﷺ) азоби Раҷамро анҷом дод, чунон
ки мо баъд аз ӯ кардем».
Саҳеҳи Бухорӣ 6829: Китоби 86, ҳадиси 56
Бухари: Книга 86, Хадис 57
Ибни Аббос гуфтааст:
…Худованд Муҳаммад (ﷺ) -ро ба ҳақ фиристод ва Китоби муқаддасро бар ӯ нозил кард
ва аз он чӣ Худо нозил кард, ояте дар бораи Раҷам (санг задани зани шавҳардор (марду
зан), ки алоқаи ҷинсии ғайриқонунӣ дошт) буд ва мо дар ҳақиқат ин оятро хондем ва
фаҳмидем ва Расули Худо (ﷺ) воқеан ҷазои сангсорро анҷом дод ва мо низ пас аз ӯ…
Бухорӣ: Китоби 86, Ҳадиси 57
Дар матни ҳозираи Қуръон ояте дар бораи сангсор кардан (раҷм) барои зино вуҷуд
надорад – он дар таҳрири пештара ҳазф шудааст.
Ибни Зубайр гуфтааст:
Ба Усмон (р) гуфтам: «Ин ояте, ки дар сураи «Бақара» омадааст: «Касоне, ки аз шумо
бимиранд ва бева баргузоранд… бе он ки онҳоро берун накунанд» ба воситаи ояти дигар
хориҷ карда шудааст. Пас чаро инро (дар Қуръон) менависӣ?» Усмон гуфт. “(Дар ҷое ки
ҳаст) бигузоред… зеро ман ҳеҷ яке аз инро (яъне Қуръонро) аз ҷои аввалааш
намеҷунбонам”.
Истиноди вебсайти USC-MSA (бо забони англисӣ): Ҷилди 6, Китоби 60, Ҳадиси 60; Истинод
ба нусхаи арабӣ: Китоби 65, ҳадиси 4536
Дар ин ҷо мо ихтилофи миёни Усмон ва Ибни Зубайрро мебинем, ки оё ояте ки хориҷ
карда шудааст, дар Қуръон нигоҳ дошта шавад ё на? Усмон ба таври худ амал кард, аз
ҳамин сабаб ин оят акнун дар Қуръон ҳаст. Аммо дар ин бора ихтилофҳо вуҷуд доштанд.
Усмон ва сарлавҳаи сураи 9 (Ат-Тавба)
Усмон ибни Аффон ривоят кардааст:
Язиди Форсӣ гуфт: Аз Ибни Аббос шунидам, ки мефармуд: Аз Усмон ибни Аффон
пурсидам: Чи чиз туро водор кард, ки сураи Бароаро, ки ба (сураи) миин (дорои сад оят)
тааллуқ дорад, ва (сураи) Анфолро, ки ба (сураҳои) матонӣ тааллуқ дорад, дар тоифаи ас-
сабъу ат-тивол (нахустин сура ё бобҳои дарози Қуръон) ҷойгир кунӣ, ва онҳоро бо сатри
“Ба номи Худои бахшояндаи меҳрубон!” ҷудо накардӣ?
Усмон ҷавоб дод: Чун оятҳои Қуръон бар Паёмбар (ﷺ) нозил шуд, касеро даъват кард,
то онҳоро бинависад ва ба ӯ гуфт: Ин оятро дар сурае ҷойгир кун, ки фалон ва фалонро
зикр кунад; ва пас аз нозил шудани як ё ду мисраъ ҳамонро (дар бораи онҳо) мегуфт.
(Сураи Анфол) аввалин сурае аст, ки дар Мадина нозил шудааст ва (сураи Ал-Бароа) дар
Қуръон дар охир нозил шудааст ва мазмунаш аз ҷиҳати мазмун ба сураи Анфол шабоҳат
дорад. Барои ҳамин ман онро ҷузъе аз Ал-Анфол донистам. Аз ин рӯ, онҳоро ба гурӯҳи ас-
сабъу ат-тивол (ҳафт сураи дароз) гузоштам ва бо сатри «Ба номи Худои бахшояндаи
меҳрубон» ҷудо накардам.
Сунани Аби Довуд 786: Китоби 2, Ҳадиси 396
Сураи 9 (Ат-Тавба ё Ал-Бароа) ягона сурае дар Қуръон аст, ки бо калимаи «Ба номи Худои
бахшояндаи меҳрубон» оғоз намешавад. Ҳадис сабаби онро шарҳ медиҳад. Усмон чунин
меҳисобид, ки сураи 9 як қисми сураи 8 аст, зеро мавзӯъ ба ҳам монанд аст. Аз саволе, ки
дода мешавад, мо метавонем хулоса барорем, ки ин дар ҷамоати ибтидоии мусулмонон
боиси баҳсу мунозира буд. Дар ҳадиси зерин аксуламали яке аз саҳобагон ба Қуръони
Усмон баён шудааст.
Абдуллоҳ ибни Масъуд (р) ривоят мекунад, ки ӯ (ба асҳобаш фармуд, ки нусхаҳои
Қуръонро пинҳон кунанд) ва давом дод: Ҳар кӣ чизеро пинҳон кунад, бояд дар рӯзи
қиёмат ҳар чизеро, ки пинҳон кардааст, ошкор кунад ва гуфт: Мувофиқи тарзи хониши кӣ
хонданро шумо ба ман фармон медиҳед? Ман дар назди Расули Худо (ﷺ) зиёда аз
ҳафтод сураи Қуръон хондам ва ёрони Расули Худо (ﷺ) медонанд, ки ман китоби
Худоро (ﷺ) беҳтар мефаҳмам ва агар медонистам, ки касе инро аз ман беҳтар
мефаҳмад, ба назди ӯ мерафтам. Шақиқ гуфт: Бо асҳоби Муҳаммад (ﷺ) менишастам,
вале нашунидаам, ки касе онро (яъне ин тарзи хонданро) инкор кунад ва дар он носаҳеҳӣ
пайдо кунад.
Саҳеҳи Муслим 2462: Китоби 44, Ҳадиси 162
Якчанд нуктаҳоро таъкид кардан мумкин аст:
- Абдуллоҳ ибни Масъуд ба пайравонаш мегӯяд, ки Қуръони худро бо кадом сабабе
пинҳон кунанд. - Чунин ба назар мерасад, ки касе ба ӯ фармудааст, ки варианти дигари қироатро
истифода барад. Агар мо онро ба замоне робита диҳем, ки Усмон нусхаи Қуръони худро
ба меъёр медаровард, ин ҳодиса маъно дорад. - Ибни Масъуд дар мавриди тағйир додани тарзи хондани Қуръон ба таври зерин
эътироз кардааст: «Ман (Масъуд) китобро хубтар мефаҳмам». - Шақиқ гуфтааст, ки асҳоби Муҳаммад ба Масъуд эътироз накардаанд.
Версияҳои ҳозираи матни Қуръон
Аммо пас аз нашри Усмон, вариантҳои хониш ҳанӯз вуҷуд доштанд. Амалан эҳтимол танҳо
дар асри IV пас аз Пайғабар (ﷺ) бозгашти иҷозатдодашуда ба хонишҳои гуногун сурат
гирифтааст. Гарчанде ки имрӯз нусхаи асосии матнии арабӣ Ҳафс (ё Ҳуфс) аст, инчунин
Варш, ки асосан дар Африқои Шимолӣ истифода мешавад, Ал-Дурӣ, ки асосан дар
Африқои Ғарбӣ истифода мешавад ва ғайра вуҷуд доранд. Фарқи байни ин хонишҳо
асосан имло ва тафовути хурди матнӣ аст, ки одатан ба маъно таъсир надорад; баъзе
вариантҳо ба ар ҳол ба маъно таъсир мерасонанд, аммо танҳо дар алоқамандии матни
бевосита, на ба маънои васеъ.
Ҳамин тариқ, интихоб вуҷуд дорад, ки кадом нусхаи Қуръон истифода шавад.
Мо фаҳмидем, ки имрӯз вариантҳои гуногуни мутолиаи Қуръон ба забони арабӣ ҳастанд,
ки пас аз даргузаштани Паёмбари Худо Муҳаммад (ﷺ) аз раванди таҳриру лағви он
гузаштаанд. Сабаби кам будани тағйирот дар матни ҳозираи Қуръон дар он аст, ки ҳамаи
нусхаҳои дигари матн дар он замон сӯзонда шудаанд. Дар Қуръон ҳеҷ ишорае ба
қироатҳои алтернативӣ вуҷуд надорад, на аз он сабаб, ки онҳо вуҷуд надоштанд, балки
барои он ки ҳамаашон нобуд шудаанд. Усмон шояд нусхаи хуби Қуръонро гирд оварда
бошад, аммо он ягона набуд ва аз баҳс холӣ набуд. Ҳамин тариқ, тасаввутори паҳншуда
дар бораи Қуръон ҳамчун «китоби асил бо як забон, ҳарф ва қироат, бидуни тафсири
инсонӣ» дуруст нест.
Агарчи Библия ва Қуръон қироатҳои гуногун доранд, далелҳои қавии дастнависҳо
ҳастанд, ки матн дар шакли ҳозирааш ба асл наздик аст. Ҳар ду навиштаҷот метавонанд
ба мо дар бораи нусхаи асл тасаввуроти боэътимод диҳанд. Бисёриҳо ба фаҳмидани
паёми Китобҳо диққат намедианд, зеро ба тарзи нигоҳдории Қуръон эҳтироми аз ҳад
зиёд нишон медиҳанд ва нисбат ба тарзи нигоҳдории Библия беэҳтиромӣ мекунанд.
Аммо беҳтар аст, ки диққати худро ба фаҳмидани Китобҳо равона созед. Ин сабаби
асосии фиристодани онҳо буд. Мо ба шумо тавсия медиҳем, ки аз шиносоӣ бо аломати
Одам сар кунед.